Tiến triển bất ngờ từ hội nghị thượng đỉnh Alaska
Ngày 15/8, tại hội nghị thượng đỉnh Mỹ – Nga ở Alaska, đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff tiết lộ rằng Tổng thống Vladimir Putin đã đồng ý để Washington đưa ra các bảo đảm an ninh cho Ukraine theo cơ chế tương tự Điều 5 của Hiệp ước NATO. Đây được coi là một bước ngoặt ngoại giao lớn, bởi trước đó Moscow luôn kiên quyết phản đối việc Ukraine gia nhập NATO.
Theo ông Witkoff, thỏa thuận này khiến Tổng thống Donald Trump chuyển hướng từ mục tiêu thúc đẩy lệnh ngừng bắn sang xây dựng một hiệp ước hòa bình toàn diện, nhằm chấm dứt hoàn toàn xung đột Nga – Ukraine. Ông nhấn mạnh hai bên đã thảo luận hầu như tất cả các điều khoản then chốt cần thiết cho một thỏa thuận hòa bình lâu dài.
Bối cảnh lịch sử và tính chất đặc biệt của “Điều 5 mở rộng”
Điều 5 của NATO quy định rằng một cuộc tấn công nhằm vào một quốc gia thành viên sẽ được coi là cuộc tấn công vào toàn bộ khối, và liên minh sẽ cùng nhau đáp trả. Nếu Washington chính thức áp dụng cơ chế tương tự cho Ukraine, điều đó có nghĩa Mỹ cam kết bảo vệ Kiev trước mọi mối đe dọa quân sự, mà không cần Ukraine phải chính thức trở thành thành viên NATO.
Đây là lần đầu tiên phía Nga được cho là đã chấp nhận nguyên tắc đảm bảo an ninh này. Một số nhà ngoại giao nhận định, động thái của ông Putin có thể phản ánh mong muốn tìm một lối thoát an toàn về chính trị và quân sự, thay vì kéo dài chiến sự.
Phản ứng từ châu Âu và cộng đồng quốc tế
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã nhanh chóng lên tiếng ủng hộ, khẳng định Liên minh châu Âu sẵn sàng đóng góp vào các bảo đảm an ninh cho Ukraine. Điều này mở ra triển vọng về một cơ chế an ninh đa tầng, kết hợp Mỹ, châu Âu và các đối tác quốc tế khác.
Tuy nhiên, một số nguồn tin ngoại giao lưu ý vẫn còn nhiều câu hỏi chưa có lời giải: thỏa thuận này sẽ được thực hiện như thế nào, Mỹ có thực sự sẵn sàng đưa quân hoặc vũ khí đến bảo vệ Ukraine nếu cần hay không, và tại sao Nga – vốn coi việc mở rộng NATO là mối đe dọa an ninh hàng đầu – lại bất ngờ thay đổi lập trường.
Ukraine và hành trình gia nhập NATO
Ukraine đã đưa mục tiêu gia nhập NATO vào hiến pháp từ năm 2019. Tháng 9/2022, Kiev chính thức nộp đơn xin gia nhập sau hơn nửa năm chiến sự bùng phát. Dù hội nghị thượng đỉnh NATO tại Washington cuối năm 2024 khẳng định việc kết nạp Ukraine là “không thể đảo ngược”, nhưng khối này vẫn chưa gửi lời mời chính thức.
Tổng thống Trump trước đó nhiều lần bác bỏ khả năng Ukraine gia nhập NATO, song cam kết an ninh kiểu “Điều 5” lại được coi là một giải pháp trung gian: bảo vệ Kiev nhưng tránh mở rộng NATO chính thức.
